TETRA is een Europese ETSI standaard voor PMR-netwerken, op basis van 2G-technologie, die al jaren wereldwijd wordt gebruikt voor publieke en private veiligheidsdiensten. De techniek wordt onder meer toegepast in het landelijke C2000-netwerk. In 2019 is door de minister al opdracht gegeven om naar een opvolger hiervoor te kijken. 4G/5G mobiele netwerken lijken daarbij de meest voor de hand liggende optie. Het idee was om snel over te stappen. In dit artikel kijken we naar de ontwikkelingen van de afgelopen jaren en delen we ervaringen uit onze eigen praktijk. In een volgend artikel gaan we in op de technische uitdagingen en belangrijke aandachtspunten als TETRA-netwerken worden vervangen.
PMR gebruikersgroepen / deelmarkten
Op plaatsen waar communicatie professioneel wordt toegepast, zijn portofoons onmisbaar. Er zijn goedkope portofoons voor thuisgebruik (‘walkietalkies’), er zijn analoge portofoons, digitale portofoons en TETRA-portofoons. Bij grote organisaties waar veiligheid van personeel en omgeving belangrijk is, worden vooral TETRA-netwerken toegepast. Deze geven de meeste mogelijkheden, hebben de grootste capaciteit en kennen een hoge mate van beveiliging. Daarbij zijn er uitgebreide functies beschikbaar voor op de meldkamer. Bekende gebruikersgroepen zijn Politie, Brandweer, Ambulancezorg en de Koninklijke Marechaussee. Daarnaast ook Schiphol, de NS, Rijkswaterstaat en OV-bedrijven zoals GVB in Amsterdam en RET in Rotterdam. De OOV-sector maakt vooral gebruik van het C2000-netwerk, terwijl andere organisaties (zoals BOA’s) gebruikmaken van het Entropia landelijke TETRA-netwerk of van eigen private netwerken. Op Schiphol, bij GVB, RET en bij Tata Steel zijn eigen TETRA-netwerken gebouwd.
Datasnelheid & Veiligheid
Omdat TETRA een tijdgenoot is van GSM, lag de focus vooral op spraak en korte tekstberichten. De beschikbare datasnelheid is daarbij laag. Sinds de eeuwwisseling zijn we steeds meer gewend geraakt aan uitwisseling van afbeeldingen en zelfs video’s, iets wat professionele hulpverleners ook in hun werk willen gebruiken. Via normale mobiele netwerken en apps kan dat natuurlijk, maar daarbij spelen privacy en security een rol. Het is politieteams bijvoorbeeld niet toegestaan om in WhatsApp-groepen foto’s en andere informatie van verdachten te delen. Omdat het over professionele communicatie gaat, moeten aspecten als beschikbaarheid, integriteit en vertrouwelijkheid (de BIV-driehoek) worden meegenomen. De opvolger van het C2000-netwerk zal met hogere datasnelheid meer functies kunnen bieden dan het TETRA-systeem nu heeft. Ondanks dat er nog kleine aanpassingen (nieuwe encryptie-algoritmen) aan de TETRA-standaard worden gedaan, is het duidelijk dat een opvolger gebaseerd zal zijn op 4G/5G-technologie. Tegelijkertijd betekent dit waarschijnlijk dat van een eigen radionetwerk wordt overgestapt naar een publiek netwerk. Daarvoor zal veel meer moeten worden samengewerkt met de mobiele operators en verlies je een deel van de controle.
Opvolger C2000
Zoals vermeld in de introductie, is in 2019 door toenmalig minister Grapperhaus opdracht gegeven voor een verkenning naar een mogelijke opvolger. Daarvoor is het programma NOOVA gestart, dat echter in oktober 2023 door het Adviescollege ICT-toetsing niet heel positief werd beoordeeld. Er werd geadviseerd om een stevig fundament te leggen onder de vernieuwing (toekomstvisie, transitiepad en startvoorwaarden), stevig te investeren in de kwaliteit en continuïteit van C2000 en de kansen die Push-To-Talk-oplossingen (over 4G/5G) bieden te benutten. De toenmalige minister Yesilgöz heeft dit advies overgenomen en een kwartiermaker benoemd, die vanaf 1 december 2023 aan de slag is gegaan. Uit andere bronnen blijkt dat de kwartiermakersorganisatie Vernieuwing Missiekritische Communicatie (VMX) vanaf 1 januari 2024 is gestart. Daarbij werkt het programma samen met de Nationale Politie, het Ministerie van Defensie, Brandweer en Veiligheidsregio’s en Ambulancezorg aan de vernieuwing van het missiekritische communicatiesysteem.
NOOVA is dus opgevolgd door VMX. Het programma schrijft dat de eerste fase in het teken stond van het inrichten van de governance, het bouwen aan het fundament en het opleveren van drie adviesrapporten: visie op de Voorziening, visie op de Verwerving en een visie op het Stelsel. Het is aannemelijk dat deze kwartiermakersorganisatie uiteindelijk zal worden opgevolgd door een project of programma om tot realisatie te komen. Uit een brief van toenmalig minister Yesilgöz van 5 juli 2022 blijkt dat het huidig onderhoudscontract op het C2000-netwerk loopt tot mei 2025, met een verlengingsoptie tot maximaal mei 2027. De ambitie was destijds om de aanbesteding voor een nieuwe voorziening snel te starten zodat vóór einde contract een nieuwe missiekritische voorziening in gebruik zou zijn. Met de herstart van NOOVA als VMX lijkt ingebruikname vóór 2027 niet waarschijnlijk. Een traject met verwerving, realisatie en migratie zal waarschijnlijk nog minimaal 5 jaar duren.
Adoptie door gebruikers is cruciaal
Bij een groot veiligheidssysteem hebben we vanuit Strict de overgang van een 2G-systeem naar een modern 4G/5G-systeem met ruggedized smartphones begeleid. In plaats van een alarmpager en een portofoon zijn allerlei functies op één modern apparaat geïntegreerd. Qua technologie was dit een enorme uitdaging, maar dankzij intensieve afstemming met gebruikers tijdens PoC’s, in klankbordgroepen, trainingen en met de OR is het project succesvol geworden. Maar dit kost tijd. Opvallend was dat gebruikers ouder dan 50 heel enthousiast waren over de nieuwe devices en functies, terwijl sommige jonge medewerkers liever de oude pagers hielden. Natuurlijk waren er verstoringen bij de start (wat je professionele gebruikers liever niet aandoet), maar innovatie brengt altijd issues met zich mee. Het belangrijkste is transparant communiceren en goed luisteren naar feedback. Voor de verandering naar een nieuw communicatiesysteem is, naast technische uitdagingen, het meenemen van de gebruikersorganisaties cruciaal. Dit vraagt overleg, afstemming en veel testwerk. Het gaat immers over veiligheid en gemak voor medewerkers. Alleen een nieuw systeem neerzetten dat technisch werkt maar niet aansluit op verwachtingen, maakt een project nooit succesvol. VMX heeft via een speciale conferentie contact gezocht met gebruikers over hun verwachtingen.
Veranderingen zijn complex
Professionele gebruikers zijn elke dag afhankelijk van C2000 (en andere TETRA-netwerken) voor hun veiligheid. Bij problemen wordt dit niet alleen intern gemeld, maar vaak via vakbonden, media en kamervragen onder de aandacht gebracht, wat politieke druk geeft om snel te verbeteren, zoals bij radiodekking. Wijzigingen in het systeem, zoals upgrades van meldkamersystemen, werden soms uitgesteld uit zorg voor operationele problemen. Tijdens de migratie van alle meldkamers ontstonden capaciteitsproblemen. Dat deze zorgen terecht zijn, bleek afgelopen jaarwisseling toen er capaciteitsproblemen waren. Veranderingen zijn technisch complex en organisatorisch en procedureel uitdagend, mede door koppelingen met andere systemen. De beveiliging moet bovendien gewaarborgd blijven, zeker nu statelijke actoren steeds vaker Nederlandse missiekritische systemen aanvallen. En misschien wel het moeilijkst: de gebruiker moet de verandering accepteren.
VMX Conferentie
Het ministerie van Justitie en Veiligheid organiseerde met vertegenwoordigers van alle hulpdiensten een VMX-conferentie om te spreken over de opvolger van C2000. In diverse sessies werd input opgehaald bij gebruikers. Dat is belangrijk: gebruikers vanaf het begin meenemen. Minister Van Weel zei het treffend: “We staan voor een enorme opgave. Het is goed dat we elkaar hier echt even zien. Niet om het nieuwe systeem precies uit te tekenen, maar om de contouren te schetsen op basis van inzichten van de mensen die ermee moeten werken.”
TETRA nog steeds onmisbaar en succesvol
Ondertussen gaat het nog steeds goed met de verkoop van TETRA-netwerken, terminals en meldkamersystemen. Er worden regelmatig grote nieuwe systemen uitgerold die nog minstens 10 jaar worden ondersteund. TETRA-technologie is dus nog lang niet uitgespeeld, ook al zouden sommige leveranciers dat graag anders zien. Ook in Nederland blijven we nog jaren afhankelijk van TETRA en C2000.
Push-To-Talk over 4G/5G
De politie gebruikt nu al een 4G/5G Push-To-Talk-dienst als back-up voor C2000. Ambulancezorg heeft de afgelopen jaren op kleine schaal ook primair gebruikgemaakt van 4G/5G, met C2000 als back-up. Er waren problemen in de beginfase, maar de ervaringen zijn inmiddels positief. Vooral het delen van patiëntdata en status is waardevol. Zo wordt ervaring opgebouwd met datacommunicatie en Push-To-Talk over 4G/5G, passend bij het advies van het Adviescollege ICT-toetsing en de opdracht van de minister. Voor de opvolger van C2000 blijven er grote uitdagingen. De overstap zal nog vele jaren duren. TBM volgt de ontwikkelingen met veel interesse.
Over de auteur
Eildert van Dijken is Principal Consultant bij Strict en houdt zich al vele jaren bezig met mobiele communicatie. Hij voert regelmatig onderzoek uit en publiceert over nieuwe technologieën.
