Sinds de zomer van 2020 hebben we 5G netwerken in Nederland. Helaas zijn er zeker tot eind 2023 geen hogere snelheden of nieuwe diensten beschikbaar. In dit artikel kijken we naar de ontwikkelingen op het gebied van spectrum, want alleen met méér frequentieruimte kan de belofte van 5G worden waargemaakt.
De hogere snelheden en nieuwe diensten van 5G komen pas met de 3,5 GHz band, terwijl de echte 5G topsnelheden mogelijk zijn met de 26 GHz mmWave band. In 2019 zijn in Europa afspraken gemaakt dat vanaf eind 2020 de 3,5 GHz en de 26 GHz band beschikbaar moeten zijn voor 5G mobiele communicatie. Europa heeft immers de ambitie om dankzij 5G onze maatschappij en economie verder te ontwikkelen. Ook Nederland heeft moeten beloven dit te gaan waarmaken. Maar zover is het nog niet.
Multibandveiling 2020
In 2019/2020 is het ministerie van Economische Zaken en Klimaat druk bezig geweest met de multibandveiling van 700 MHz, 1400 MHz en 2100 MHz. Het beschikbaar stellen van de andere frequentiebanden had even wat minder aandacht. Daarbij speelt mee dat Nederland extreem goed scoort in de testen van 4G dekking en capaciteit (alle drie de Nederlandse operators staan in de wereldwijde Top 10 qua testresultaten), waardoor het ministerie erg positief is over wat zij bereikt hebben in Nederland.
Huidige Situatie
De situatie op de 3,5 GHz band is in Nederland wel lastiger dan in veel andere landen. Er was namelijk defensiegebruik, privaat en Inmarsat. Hoe zat het ook alweer.
Defensie
Mede voor onze NATO bondgenoten hebben wij een afluisterstation van de Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst (MIVD) in Burum. Het heeft de afgelopen jaren heel wat discussie gekost, maar uiteindelijk wordt deze per september 2022 elders ondergebracht. Vanwege veiligheid is niet bekend waarheen, misschien op een bergtop in Spanje of zo.
Private gebruikers
Sinds ongeveer 2015 is het mogelijk om op de 3,5 GHz in Nederland licenties aan te vragen. Dit is gedaan voor meer dan 200 netwerken, waarbij veel Fixed Wireless Access licenties zijn uitgegeven. Dit wordt gebruikt om vast internet te leveren in de buitengebieden, meestal gebaseerd op een wifi-achtig protocol. Daarnaast wordt het gebruikt door een paar grote gemeentes, met name voor camera’s in de grote steden. De licenties voor deze systemen verlopen per september 2022, zij hebben als alternatief ruimte gekregen in de 28 GHz band. Gelukkig net boven de 26 GHz mmWave band van 5G.
Daarnaast zijn er nog diverse Private 4G netwerken actief in deze band, waaronder bij ECT en RWG containerterminals in de Rotterdamse haven. Zij zijn het lastigst om te verhuizen, omdat dit 24/7 operaties zijn.
Inmarsat
In een rapport van de Kwink groep uit 2018 over de toekomst van de 3,5 GHz band, is het Ministerie al gewaarschuwd voor de situatie van Inmarsat. Helaas is dit niet voldoende opgepakt, waarbij het leek alsof er geen rekening met hen gehouden hoefde te worden. De rechter heeft afgelopen zomer bepaald, dat Inmarsat mede vanwege de internationaal veiligheidsfunctie, niet zomaar aan de kant kon worden geschoven.
Nieuwe indeling 2019
In 2019 is al wel een voorlopig idee gepubliceerd over de indeling van de 3,5 GHz, waarbij naar mijn mening vooral is geluisterd naar de belangen van de mobiele operators. De private netwerken kregen op twee plekken slechts 50 MHz toegewezen. Er is nog iets met amateur radio satelliet gebruik tussen 3400 – 3410 MHz, waardoor het onderste deel niet helemaal schoon is. Daarnaast heeft Defensie ook 3300 – 3400 MHz in gebruik, zij willen vanwege potentiële verstoringen liever niet een operator met veel zendvermogen direct naast hun frequentiegebied. Aanwijzing voor privaat gebruik met lage zendvermogens lag daarmee voor de hand. Tevens hebben de huidige Private 4G gebruikers van de 3,5 GHz band apparatuur die of 3400 – 3600 MHz (Band 42) of 3600 – 3800 MHz (Band 43) ondersteunen. Een blok van 3400 – 3450 MHz en een blok van 3750 – 3800 MHz kan dan voor beide groepen een oplossing bieden met alleen een frequentie aanpassing.
Lobby
Sinds 2019 is er door diverse partijen veel gelobbyd richting het ministerie. Want twee kleine blokken voor private netwerken levert allerlei teleurstellingen op voor nieuwe gebruikers. Dit heeft te maken met maximale snelheid, met afstemming met andere gebruikers en voor synchronisatie (ook over de grens). Er is aangegeven dat aansluiting bij het Duitse model veel meer voordelen biedt voor toekomstige ontwikkelingen en ook voor technische realisatie. Ook wordt de situatie voor de mobiele operators veel eenduidiger qua afstemming aan de grens.
Rechtszaak Inmarsat
Het ministerie heeft heel lang niet gereageerd op deze signalen en is druk verdergegaan met de voorbereiding van de veiling, die de tweede helft van 2021 moest plaatsvinden. In de zomer van 2021 heeft Inmarsat een rechtszaak gewonnen, waarbij de rechter de Nederlandse staat heeft opgedragen tot een goede oplossing te komen voor Inmarsat. Inmarsat heeft immers het recht om uit te zenden op deze frequentie en heeft daarbij ook een internationale verantwoordelijkheid voor communicatie met schepen in geval van nood. Dat mag niet zomaar aan de kant worden geschoven.
Na de rechtszaak stond de planning van de 3,5 GHz veiling (eind 2021/begin 2022) weer totaal op losse schroeven. In september 2021 heeft de minister toegezegd een commissie van wijze mannen te benoemen, die op korte termijn met een rapport moesten komen. Uiteindelijk is in december 2021 de commissie benoemd, die vervolgens gesprekken met alle partijen hebben gevoerd. Op 12 mei jongstleden is hun rapport gepubliceerd, waarbij zij vooral aanmoedigen om onduidelijkheden weg te nemen en op een constructieve manier met alle betrokkenen tot oplossingen te komen.
Oplossing Inmarsat
Inmarsat is al sinds 2019 bezig om te verhuizen naar een nieuwe locatie, nadat zij hoorden van de plannen van de Nederlandse overheid. Dat proces heeft enkele jaren nodig en is nog zeker niet afgerond. Er zijn nog een aantal onzekerheden rondom de planning, onder andere omdat de Griekse overheid nog een licentie moet afgeven. Daarnaast worden door Inmarsat ook nieuwere satellieten toegepast en van oude satellieten afscheid genomen, waardoor Inmarsat van 126 MHz nu terug kan gaan naar ongeveer 80 MHz per eind 2023. Op dit moment mag boven de lijn Amsterdam – Zwolle geen 3,5 GHz worden gebruikt, om niet in Burum voor verstoring te zorgen. Door toepassing van filtering op het grondstation van Inmarsat is het mogelijk om de interferentie door andere gebruikers te beperken. Volgens de commissie is dan een exclusiezone nodig van 15 kilometer rondom Burum.
Het effect van de exclusiezone op de uitrol van 5G in de 3,5 GHz band is daarbij beperkt. Want operators zullen naar verwachting de uitrol van 3,5 GHz beperken tot grote steden, plaatsen waar veel mensen samenkomen en mogelijk snelwegen en spoortracés. Bovendien vergt de uitrol van 3,5 GHz ook enkele jaren, die pas ingaan na de veiling. Daarmee is de werkelijk impact van de exclusiezone wat mij betreft minimaal.
In het advies van de commissie is opgenomen om, afhankelijk van de voortgang van de verhuizing van Inmarsat en het gebruik van nieuwe satellieten, de mobiele operators tijdelijk minder spectrum te geven. De 300 MHz die voor de operators beschikbaar komt, moet dus tijdelijk met 80 MHz worden verminderd, tot Inmarsat klaar is met de verhuizing naar Griekenland. Daarnaast adviseert de commissie om de onderste 100 MHz te gaan gebruiken voor private netwerken (zie punt 3 in de grafiek). Dit heeft wel voordelen voor de huidige gebruikers, maar nadelen voor de langere termijn.
Nieuw voorstel ministerie
Sinds het voorjaar van 2022 is het ministerie bezig om een nieuwe indeling te bekijken, namelijk 100 MHz voor de private netwerken aaneengesloten boven in de band, net zoals dat wordt toegepast in Duitsland (punt 4 en 5 in de grafiek). Door de vertraging van de rechtszaak en de aanhoudende lobby vanuit de industrie is men gelukkig tot nieuwe inzichten gekomen. De minister heeft beloofd om vóór de zomer van 2022 met een reactie te komen op het rapport van de commissie. We hopen dat dit snel duidelijkheid verschaft, zodat Nederlandse operators en organisaties eindelijk verder kunnen met hun 5G plannen.
Situatie Duitsland
In Duitsland is deze 100 MHz voor private netwerken een groot succes, met meer dan 160 licenties voor grote en kleine netwerken. Elke grote industriële organisatie heeft een eigen netwerk gebouwd of is druk bezig plannen daarvoor te ontwikkelen. Deze ontwikkeling is overigens niet negatief voor de mobiele operators, aangezien zij in het overgrote deel van de gevallen gevraagd worden om een netwerk te ontwerpen, te bouwen en te onderhouden. Deze grote bedrijven willen geen simkaart, maar wel diensten afnemen van operators. De zeggenschap over het netwerk en de frequentie blijft bij de organisatie zelf.
Conclusie
Aansluiten bij het Duitse model heeft grote voordelen voor de ontwikkeling van het ecosysteem. Bedrijven zijn op zoek naar lange termijn beschikbaarheid en voorspelbaarheid van kosten, dan pas zal men grote investeringen doen in de bouw van private netwerken. Want ook in Nederland zitten verschillende organisaties met smart te wachten op duidelijkheid over het beschikbaar komen van private 5G frequenties en oplossingen. Op dit moment loopt Nederland met 5G achter in Europa, zowel op de ontwikkelingen van de operator mobiele netwerken als de private netwerken. En dat is niet goed voor de innovatie en economische ontwikkeling!
Over de auteur
Eildert van Dijken is Principal Consultant bij Strict en is al vele jaren bezig met mobiele communicatie. Hij is vooral betrokken bij connectiviteitsvraagstukken, voert regelmatig onderzoek uit en publiceert over nieuwe technologieën.
